Podróże historyczne: Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

Kontakt:
Binarowa 409, 38-340 Binarowa, Polska
+48134476396
http://www.parafiabinarowa.pl/

Dojazd:
Z Biecza (ok. 4 km) drogą wojewódzką 980; z Gorlic (ok. 15 km) lub Tarnowa (ok. 40 km). Parking przy kościele.

Kościół

Zakrystia

Dzwonnica, liny dzwonowe i dzwonnik

Żywy kościół

Tablice informacyjne

Historia Kościoła św. Michała Archanioła w Binarowej

Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej to jeden z najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej w Polsce, zbudowany w stylu gotyckim około 1500 roku. Jest to drewniana, jednonawowa świątynia o konstrukcji zrębowej, wpisana w 2003 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako część zespołu „Drewniane kościoły południowej Małopolski”. Historia kościoła sięga XIV wieku, a jego rozwój obejmuje liczne rozbudowy, renowacje i wydarzenia kulturowe. Poniżej przedstawiam chronologiczny opis kluczowych faktów i wydarzeń, oparty na dostępnych źródłach.

1348: Wydanie przywileju lokacyjnego dla wsi Binarowa przez króla Kazimierza Wielkiego; jeden łan ziemi przeznaczono na uposażenie parafii, co wskazuje na początki organizacji religijnej w tym miejscu.
1415: Pierwsza wzmianka o funkcjonującym kościele w Binarowej, potwierdzona w dokumentach; kościół był wówczas drewniany i służył jako parafialny. Jan Długosz w XV wieku potwierdza jego istnienie w przełomie III i IV ćwierci wieku.
Koniec XV wieku: Poprzedni kościół prawdopodobnie spłonął, co doprowadziło do budowy nowej świątyni.
Około 1500: Zbudowano obecny kościół z drewna jodłowego w konstrukcji zrębowej; to gotycka, jednonawowa budowla obita gontem (później podbita blachą), z wieżą o konstrukcji słupowej. Jest to prawdopodobnie druga świątynia w tym miejscu.
Początek XVI wieku: Wykonano polichromię patronową we wnętrzu i na ścianach zewnętrznych, z motywami roślinnymi; polichromia jest jedną z najcenniejszych wśród drewnianych kościołów Małopolski.
1596: Dobudowano wieżę do korpusu nawy od zachodu.
1602–1608: Dodano wieżyczkę na sygnaturkę.
Przed 1601: Powstały soboty (podcienia wokół kościoła), które rozebrano w 1844 roku.
1641–1650: Gruntowna przebudowa: dobudowano kaplicę Aniołów Stróżów od północy, zmieniono zwieńczenie wieży, przebudowano chór muzyczny, powiększono okna i wykonano nową polichromię ścian. W 1655 roku powstała polichromia w kaplicy. Pierwsza renowacja kościoła datowana na 1641 rok.
XVI–XVII wiek: Wnętrze ozdobiono zabytkową polichromią ukazującą sceny z Nowego Testamentu oraz widoki ówczesnego Biecza; powstały barokowe cykle na ścianach.
XVII–XVIII wiek: Namalowano obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (Piaskowej), replikę z krakowskiego kościoła karmelitów; kult przypisywany karmelitom z Jasła. Obraz (54 x 41 cm) jest łaskami słynący i stanowi centrum sanktuarium maryjnego.
1767: Pierwsza wzmianka o kulcie obrazu Matki Bożej Piaskowej; umieszczono srebrne korony i wota.
Początek XIX wieku: Kolejna renowacja kościoła.
1844: Duży remont, w tym wyposażenia; rozebrano soboty.
1890–1908: Prace zabezpieczające: zastąpiono gont blachą na dachach, szalunek deskami, podparte zaskrzynienia arkadami.
Lata 1953–1956: Restaurowanie kościoła, w tym ogrodzenia i dzwonnicy.
1959–1992: Posługa ks. Władysława Oleksiaka jako proboszcza; ożywienie kultu Matki Bożej Piaskowej.
1967: Remont kościoła.
1990–1998: Renowacje na przywrócenie pierwotnego wyglądu: wymiana pokrycia na gontowe, rekonstrukcja wieży; remont ogrodzenia i dzwonnicy w 1997. W 1992 wymieniono poszycie deskowe na gont.
Początek lat 2000: Remont więźby dachowej z wymianą na gont.
2003: Wpis na Listę UNESCO pod kryteriami III i IV, uznając kościół za wyjątkowe świadectwo średniowiecznych tradycji budowlanych i artystycznych.
2010: Powódź spowodowała szkody we wnętrzu.
2010–2012: Prace renowacyjne po powodzi, w tym wymiana posadzki.
Współczesność: Kościół pełni funkcję sanktuarium maryjnego z kultem obrazu Matki Bożej Piaskowej; odpusty 29 września (św. Michał) i po 24 maja; nowenny w środy. Wyposażenie obejmuje gotyckie rzeźby (XIV–XV w.), ołtarze z XVII w., organy z 1865 r. i dzwony (w tym gotycki z XV w.). Kościół inspiruje kulturę, np. wiersz Mirona Białoszewskiego czy szkic Stanisława Wyspiańskiego.

Kościół w Binarowej jest uznawany za jeden z najstarszych i najcenniejszych drewnianych kościołów gotyckich w Europie, harmonijnie łączący elementy historyczne, architektoniczne i artystyczne. Znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce i nadal służy jako aktywna parafia.

Przewodnik po Parafii Świętego Michała Archanioła w Binarowej

Parafia Świętego Michała Archanioła w Binarowej to jedna z najstarszych parafii w diecezji rzeszowskiej, położona w małej wsi Binarowa w województwie małopolskim, około 4 km na północny zachód od Biecza, w powiecie gorlickim. Centralnym punktem parafii jest drewniany kościół św. Michała Archanioła, uznawany za jeden z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej w Polsce i Europie. Świątynia ta, wzniesiona około 1500 roku, została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2003 roku jako część grupy drewnianych kościołów południowej Małopolski. Przewodnik ten obejmuje historię, architekturę, wyposażenie, ciekawostki oraz informacje praktyczne, aby ułatwić zwiedzanie i zrozumienie tego wyjątkowego miejsca.

1. Historia parafii i kościoła

Parafia w Binarowej ma korzenie sięgające XIV wieku. Wieś została lokowana na prawie niemieckim w 1348 roku przez króla Kazimierza Wielkiego, a jeden łan ziemi przeznaczono na uposażenie parafii. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1415 roku, jednak poprzednia świątynia spłonęła pod koniec XV wieku. Obecny kościół powstał około 1500 roku, prawdopodobnie jako druga z kolei budowla w tym miejscu. W XVI wieku dobudowano wieżę (1596 r.), a w XVII wieku kaplicę Aniołów Stróżów (1641–1650 r.). Kościół przechodził liczne remonty i renowacje, m.in. na początku XIX wieku, w latach 1953–1956, 1992 oraz po powodzi w 2010–2012 r., kiedy to m.in. wymieniono gontowe pokrycie i przywrócono pierwotny kształt wieży. W czasach staropolskich wieś należała do dóbr królewskich starostwa libuskiego, co podkreśla jej historyczne znaczenie. Parafia jest również miejscem kultu maryjnego, związanego z obrazem Matki Bożej Piaskowej z XVII wieku.

2. Architektura i budowa

Kościół to jednonawowa, drewniana budowla w stylu późnogotyckim, o konstrukcji zrębowej (z bali jodłowych ułożonych poziomo i łączonych w narożach), obita gontem i podbita blachą. Całość stoi na kamienno-betonowym fundamencie, z długością około 30 m i szerokością 15 m. Orientowany (prezbiterium skierowane na wschód), składa się z:

Prezbiterium: Węższe, prostokątne, zamknięte trójbocznie, z małą zakrystią od północy.
Nawy: Kwadratowej, z łukami arkad po bokach – ich słupy wspierają zaskrzynienie stropu, co jest unikalnym elementem konstrukcyjnym.
Kaplicy Aniołów Stróżów: Dobudowanej od północy do nawy w XVII wieku.
Wieży: Słupowo-ramowej, dobudowanej od zachodu w 1596 r., zwężającej się ku górze, z izbicą (nadwieszoną częścią) i ostrosłupowym hełmem – to najstarsza znana drewniana wieża przykościelna w Polsce.
Kruchty: Od południa, z gotyckimi okuciami drzwi.

Dach jest jednokalenicowy, dwuspadowy, z więźbą zaskrzynieniową i smukłą sygnaturką (wieżyczką) z dzwonem. Wnętrze ma płaskie stropy z zaskrzynieniami wspartymi filarami i arkadami, a także nadwieszone chóry muzyczne w nawie, kaplicy i zakrystii. Otoczenie kościoła obejmuje drewniany płot z XIX wieku i murowaną dzwonnicę z 1898 r., w której wiszą trzy dzwony: św. Michał (300 kg), gotycki z XV wieku oraz Maria Królowa Polski (150 kg) i św. Józef (90 kg) z 1960 r.

3. Wyposażenie i wnętrze

Wnętrze kościoła to prawdziwa galeria sztuki sakralnej z XVI–XVIII wieku. Najstarsze elementy to:

Gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z ok. 1380 r.
Cztery płaskorzeźby Świętych Dziewic (Barbary, Doroty, Katarzyny, Małgorzaty) z ok. 1410 r.
Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z lat 1425–1430 w ołtarzu głównym.
Krucyfiks z ok. 1525 r.
Kamienna chrzcielnica z pierwszej tercji XVI wieku z barokową pokrywą.

Ołtarze pochodzą głównie z XVII wieku, bogato zdobione. Ambona jest pokryta malowidłami z postaciami Ewangelistów (symbolizowanymi przez woła, orła, lwa i człowieka). Ławki są misternie rzeźbione, naśladujące marmurowe płyty z wielobarwnymi półkolumienkami. Organy z 1865 r. zbudował Roman Ducheński lub Stanisław Janik. W lewym bocznym ołtarzu znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (Piaskowej) z XVII wieku – replika cudownego wizerunku z krakowskiego kościoła karmelitów „Na Piasku”. Obraz ma wymiary 54 x 41 cm i jest otoczony wotami, takimi jak sznury korali.

4. Polichromia i sztuka

Polichromia (malowidła ścienne) to jeden z najcenniejszych elementów kościoła – uznawana za najbogatszą wśród drewnianych świątyń Małopolski. Pokrywa ściany od podłogi po strop:

Na stropach: Późnogotycka patronowa (szablonowa) z XVI wieku, z motywami roślinnymi i geometrycznymi, podpisana inicjałami M K B i gmerkiem.
Na ścianach: Barokowe cykle z XVII wieku, w tym „Biblia pauperum” (Biblia ubogich) z scenami moralnymi i biblijnymi, np. Sąd Ostateczny (z Chrystusem na kuli ziemskiej, aniołami i diabłami porywającymi grzeszników), Nauka dobrego umierania (z umierającym, kapłanem, aniołem, Janem Chrzcicielem, Matką Bożą i Trójcą Świętą) oraz cykl 21 scen Męki Pańskiej w prezbiterium, otoczone szarymi półkolumnami, pnączami, liśćmi i kiściami winogron.Malowidła zdobią też ambonę, balustradę chóru, ławki, konfesjonały i sprzęt liturgiczny. W kaplicy Aniołów Stróżów polichromia z 1655 r. przedstawia motywy figuralne i ornamentalne, w tym sceny z Nowego Testamentu i widoki ówczesnego Biecza.

5. Ciekawostki

Kościół zbudowano głównie z drewna jodłowego, a widoczne łuki arkad w nawie to rzadki element wspierający strop – ciekawostka konstrukcyjna.
Kult maryjny wokół obrazu Matki Bożej Piaskowej trwa od XVIII wieku; pierwsza koronacja prywatna (srebrne korony) miała miejsce w 1767 r. Kult ożył dzięki ks. Władysławowi Oleksiakowi (proboszcz 1959–1992). Co środę odprawiana jest nowenna z odczytywaniem próśb i podziękowań, a pieśni takie jak „Gwiazdo śliczna wspaniała, binarowska Maryjo” towarzyszą nabożeństwom.
Świątynia zainspirowała artystów: Mirona Białoszewskiego do poematu „Stara pieśń nad Binarową” (1956 r.) i Stanisława Wyspiańskiego do szkicu.
W XVII wieku dobudowa kaplicy nieco zmieniła klasycystyczny charakter budynku, co jest unikalne dla drewnianych kościołów.
Kościół przetrwał wojny i zubożenie, a liczne wota i Księga Łask świadczą o cudach wyproszonych za pośrednictwem Matki Bożej.
To jedyne miejsce na południowym Podolu z dobrze zachowaną kolekcją gotyckich rzeźb i reliefów z XIV–XV wieku.
Otoczenie kościoła kiedyś obejmowało „soboty” (arkady wokół budynku), które rozebrano w XIX wieku.

6. Status UNESCO

W 2003 roku kościół wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (nr 1053) jako obiekt kulturowy, spełniający kryteria III (świadectwo tradycji drewnianej architektury) i IV (wyjątkowe połączenie walorów historycznych, architektonicznych i artystycznych, w tym unikalna polichromia). Znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego. Wpis obejmuje sześć najlepiej zachowanych i najstarszych drewnianych kościołów gotyckich z tego regionu, w tym kościół w Binarowej, jako element zespołu „Drewniane kościoły południowej Małopolski”. Powodem wpisu jest wyjątkowa wartość tych obiektów jako przykładów średniowiecznych tradycji budownictwa sakralnego w kulturze rzymskokatolickiej. Kościoły te zbudowano w technice zrębowej (poziome bale), powszechnej w Europie Wschodniej i Północnej od średniowiecza. Spełniają one kryteria UNESCO:

Kryterium III: Stanowią ważne świadectwo średniowiecznych tradycji budowlanych kościołów, związanych z funkcjami liturgicznymi i kultowymi Kościoła rzymskokatolickiego w stosunkowo izolowanym regionie Europy Środkowej.

Kryterium IV: Są najbardziej reprezentatywnymi przykładami zachowanych gotyckich kościołów wzniesionych w technice zrębowej; wyróżniają się artystycznym i technicznym wykonaniem, a sponsorowane były przez rodziny szlacheckie i władców jako symbole prestiżu społecznego i politycznego.

Te kościoły oferują alternatywę dla murowanych budowli miejskich, cechują się unikalnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, wysoką jakością stolarki, bogatym wystrojem (w tym polichromiami i wyposażeniem) oraz dominującą rolą w krajobrazie wiejskim. Do dziś służą do celów religijnych i tradycyjnych uroczystości.

7. Informacje praktyczne

Adres: Binarowa 409, 38-340 Binarowa.
Dojazd: Z Biecza (ok. 4 km) drogą wojewódzką 980; z Gorlic (ok. 15 km) lub Tarnowa (ok. 40 km). Parking przy kościele.
Godziny otwarcia: Kościół jest otwarty dla zwiedzających poza godzinami mszy; najlepiej sprawdzić na stronie parafii lub zadzwonić. Msze św.: w niedziele i święta o 7:00, 9:00, 11:00 i 16:00; w dni powszednie o 7:00 i 18:00 (latem) lub 17:00 (zimą).
Odpusty parafialne: Niedziela po 24 maja (Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych) i 29 września (św. Michała).
Kontakt: Tel. +48 13 447 63 96 lub +48 504 646 865; strona: www.parafiabinarowa.pl.
Zwiedzanie: Wstęp bezpłatny, ale darowizny mile widziane. Dla grup – przewodnik po wcześniejszym umówieniu. Kościół jest czynny cały rok, ale zimą może być ogrzewany tylko podczas mszy.

Parafia Świętego Michała Archanioła w Binarowej to nie tylko zabytek, ale żywe miejsce kultu i historii. Warto odwiedzić je, by poczuć atmosferę dawnej Małopolski i podziwiać unikalną sztukę sakralną. Jeśli planujesz wizytę, polecamy połączyć ją ze zwiedzaniem pobliskiego Biecza, zwanego „małym Krakowem”.

Szczegółowy opis polichromii w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej

Polichromia w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej stanowi jeden z najcenniejszych elementów tego zabytkowego drewnianego obiektu, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2003 roku (numer ref. 1053, kryteria III i IV). Jest to bogata dekoracja malarska, która pokrywa niemal całe wnętrze świątyni, w tym stropy, ściany, ambonę, balustradę chóru muzycznego oraz elementy wyposażenia, tworząc harmonijną całość z architekturą późnogotycką i barokowymi wpływami. Polichromia ta jest uznawana za najbogatszą wśród drewnianych kościołów Małopolski, pełniąc funkcję „Biblii pauperum” (Biblia ubogich), czyli wizualnego przekazu prawd wiary dla niepiśmiennych wiernych. Jej unikalność polega na połączeniu motywów dekoracyjnych z głębokimi treściami teologicznymi, w tym rzadkimi scenami o skomplikowanej symbolice.

1. Daty powstania i etapy wykonania

Polichromia powstała w kilku fazach:

Początek XVI wieku (ok. 1500–1510 r.): Wykonano polichromię patronową (szablonową) niemal w całym wnętrzu kościoła, w tym na stropach i ścianach zewnętrznych. Jest to najstarsza warstwa, o charakterze późnogotyckim. Na stropach polichromia ta jest sygnowana inicjałami „M K B” oraz stylizowanym gmerkiem (znakiem rzemieślniczym), co wskazuje na konkretnego artystę lub warsztat, choć jego tożsamość pozostaje nieznana.
Lata 1641–1650: Podczas gruntownej przebudowy kościoła wykonano nową polichromię figuralną na ścianach, o barokowym charakterze. Ta faza obejmuje cykle przedstawieniowe, które stanowią tło dla ołtarzy i wyposażenia.
1655 rok: Dodano polichromię w kaplicy Aniołów Stróżów, z motywami figuralnymi i ornamentalnymi, co wzbogaciło całość o elementy barokowe.

Polichromia była odnawiana w kolejnych wiekach, m.in. w XIX i XX wieku, ale zachowała oryginalny charakter.

2. Techniki wykonania

Malowidła wykonano techniką temperową na drewnianym podłożu, typową dla drewnianej architektury sakralnej. Polega to na nakładaniu farb na przygotowane powierzchnie zrębowe (z bali jodłowych), z użyciem szablonów (patronów) do motywów powtarzalnych. Kolorystyka jest bogata, z dominacją czerwieni, zieleni, złota i błękitu, co nadaje wnętrzu intensywny, „pajęczynowy” efekt kolorystyczny. Technika obejmuje zarówno płaskie malowidła na stropach, jak i trójwymiarowe iluzje architektoniczne na ścianach (np. półkolumny, pnącza i kiście winogron). Polichromia jest zintegrowana z konstrukcją kościoła, np. zaskrzynieniami stropów wspartymi filarami i arkadami.

3. Motywy i sceny

Polichromia dzieli się na elementy dekoracyjne i figuralne, z motywami roślinnymi, geometrycznymi oraz biblijnymi:

Stropy: Późnogotycka polichromia patronowa z motywami roślinnymi (liście, kwiaty, pnącza) i geometrycznymi. Brak scen figuralnych – dominuje ornamentyka, która podkreśla strukturę stropów płaskich w nawie, prezbiterium i kaplicy.
Ściany: Barokowe cykle figuralne z XVII wieku, przedstawiające sceny z Pisma Świętego, prawdy wiary i motywy moralizatorskie. Kluczowe sceny to:
- Sąd Ostateczny: Chrystus na kuli ziemskiej, otoczony aniołami i diabłami porywającymi grzeszników – symbolizuje eschatologię.
- Nauka dobrego umierania: Scena z umierającym, kapłanem, aniołem, Janem Chrzcicielem, Matką Bożą i Trójcą Świętą – edukacyjna dla wiernych.
- Cykl 21 scen Męki Pańskiej: W prezbiterium, otoczone szarymi półkolumnami, pnączami i kiściami winogron – szczegółowe przedstawienia Pasji Chrystusa.
- Sceny z Nowego Testamentu, w tym widoki ówczesnego Biecza (miasto w tle niektórych kompozycji), co dodaje lokalnego kolorytu.
- Inne motywy: Postacie Ewangelistów na ambonie (symbolizowane przez woła, orła, lwa i człowieka), a także ornamenty roślinne i architektoniczne.
Kaplica Aniołów Stróżów: Polichromia z 1655 r. z motywami figuralnymi (anioły, święci) i ornamentalnymi, w tym sceny z Nowego Testamentu i alegorie teologiczne.
Wyposażenie: Polichromia zdobi ambonę, balustradę chóru, ławki (naśladujące marmurowe płyty z półkolumienkami), konfesjonały i sprzęt liturgiczny. Na ścianach zewnętrznych zachowały się fragmenty XVI-wiecznej polichromii patronowej.

4. Artyści i autorstwo

Główny twórca polichromii stropowej: Nieznany artysta sygnowany „M K B” z gmerkiem – prawdopodobnie z lokalnego warsztatu małopolskiego.
Polichromie XVII-wieczne: Brak konkretnych nazwisk; przypisywane warsztatom barokowym z regionu Pogórza Ciężkowickiego. Badacze, tacy jak T. Szydłowski czy T. Śledzikowski, analizowali podobne polichromie w okolicznych kościołach (np. Smarowa, Dąbrówka Polska), sugerując wspólne cechy stylistyczne.

5. Unikalne elementy i ciekawostki

Rzadkie sceny teologiczne: Polichromia zawiera niezwykle rzadkie motywy o skomplikowanych treściach, świadczące o wysokim poziomie teologicznym fundatorów – np. alegorie śmierci i zbawienia.
Integracja z otoczeniem: Malowidła tworzą iluzję przestrzeni, np. poprzez widoki Biecza, co czyni kościół „galerią sztuki zdobniczej”.
Wpływ na kulturę: Inspiracja dla artystów, np. Mirona Białoszewskiego (poemat „Stara pieśń nad Binarową”) i Stanisława Wyspiańskiego (szkice).
Stan zachowania: Polichromia przetrwała wojny i remonty (ostatni po powodzi w 2010–2012 r.), co podkreśla jej wartość. Jest to jedyne takie zachowane wnętrze na Pogórzu, przyciągające turystów i badaczy.

Polichromia w Binarowej to nie tylko dekoracja, ale żywy przekaz wiary, który warto zobaczyć na własne oczy – wnętrze odbiera mowę swoją kolorystyką i szczegółowością.

6. Historia polichromii w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej

Polichromia w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej, drewnianej świątyni wzniesionej około 1500 roku po spaleniu poprzedniej budowli z końca XV wieku, stanowi jeden z najcenniejszych elementów dekoracyjnych wśród drewnianych kościołów Małopolski. Jest to bogata dekoracja malarska, pokrywająca stropy, ściany, ambonę, balustradę chóru oraz inne elementy wyposażenia, pełniąca funkcję wizualnego przekazu prawd wiary (tzw. „Biblia pauperum”). Historia polichromii obejmuje kilka etapów wykonania, związanych z przebudowami kościoła, a także liczne renowacje. Brak jest jednak szczegółowych informacji o artystach poza sygnaturami na najstarszych warstwach. Poniżej przedstawiam chronologiczny opis, oparty na dostępnych źródłach historycznych.

7. Początki i pierwsze etapy wykonania (początek XVI wieku)

Polichromia powstała wkrótce po wzniesieniu obecnego kościoła około 1500 roku. Najstarsza warstwa, datowana na początek XVI wieku (ok. 1500–1510 r.), to polichromia patronowa (szablonowa), wykonana niemal w całym wnętrzu świątyni, w tym na stropach, ścianach wewnętrznych i zewnętrznych. Ma charakter późnogotycki, z dominującymi motywami roślinnymi i geometrycznymi, bez scen figuralnych. Na stropach polichromia ta jest sygnowana inicjałami „M K B” oraz stylizowanym gmerkiem (znakiem rzemieślniczym), co wskazuje na konkretnego artystę lub warsztat, choć jego tożsamość pozostaje nieznana. Ta faza dekoracji podkreślała pierwotną strukturę kościoła, integrując się z elementami takimi jak zaskrzynienia stropów wsparte filarami i arkadami.

8. Przebudowa i nowe warstwy polichromii (XVII wiek)

W latach 1641–1650 kościół przeszedł gruntowną przebudowę w duchu kontrreformacji, co obejmowało dobudowę kaplicy Aniołów Stróżów od północnej strony nawy, nowe zwieńczenie wieży, przebudowę chóru muzycznego oraz powiększenie otworów okiennych. W tym okresie wcześniejsza polichromia patronowa na ścianach została zastąpiona nową, figuralną dekoracją malarską o charakterze barokowym. Ta warstwa obejmuje cykle biblijne na ścianach, w tym sceny z Nowego Testamentu, Sąd Ostateczny, Naukę dobrego umierania oraz 21 scen Męki Pańskiej w prezbiterium, otoczone iluzjonistycznymi elementami architektonicznymi (np. półkolumny, pnącza, kiście winogron). Polichromia ta odzwierciedlała ówczesne trendy w sztuce sakralnej, podkreślające narrację religijną w celu przeciwdziałania wpływom protestanckim.

W 1655 roku wykonano specyficzną polichromię w kaplicy Aniołów Stróżów, z motywami figuralnymi i ornamentalnymi, w tym scenami z Nowego Testamentu oraz widokami ówczesnego Biecza, co dodaje lokalnego kolorytu. Ta faza wzbogaciła całość o unikalne elementy, czyniąc wnętrze „galerią sztuki zdobniczej”.

9. Artyści i autorstwo

Informacje o twórcach są ograniczone. Jedyna sygnatura pochodzi z najstarszej polichromii patronowej: inicjały „M K B” i gmerk, przypisywane nieznanemu artyście z lokalnego warsztatu małopolskiego. Dla XVII-wiecznych warstw brak jest nazwisk; przypisuje się je warsztatom barokowym z regionu Pogórza Ciężkowickiego, bez konkretnych identyfikacji. Badacze, tacy jak Tadeusz Szydłowski czy Tadeusz Śledzikowski, analizowali podobne polichromie w okolicznych kościołach (np. w Smarowej czy Dąbrówce Polskiej), sugerując wspólne cechy stylistyczne, ale bez przypisania autorstwa.

10. Renowacje i konserwacje

Polichromia była narażona na zniszczenia w wyniku przebudów, klęsk żywiołowych i upływu czasu, co wymagało wielokrotnych interwencji:

1641 rok: Pierwsza znacząca renowacja w ramach przebudowy, obejmująca wymianę i uzupełnienie polichromii.
Początek XIX wieku: Ogólne prace restauracyjne kościoła, które mogły obejmować polichromię.
Lata 1890–1908: Zmiany konstrukcyjne (np. pokrycie dachów blachą, deskowanie ścian) zniekształciły świątynię, co mogło negatywnie wpłynąć na stan polichromii.
Lata 1953–1956: Renowacja wnętrza, w tym zabezpieczenie malowideł.
Lata 1990–2000: Kompleksowe prace restauracyjne, w tym wymiana poszycia na gont (1990), rekonstrukcja kształtu wieży (1998) oraz remont więźby dachowej z wymianą na gont na początku lat 2000. Celem było przywrócenie pierwotnego wyglądu, co chroniło polichromię przed degradacją.
Lata 2010–2012: Po powodzi w 2010 roku przeprowadzono renowacje wnętrza, w tym wymianę posadzki i likwidację szkód wodnych, co mogło obejmować konserwację polichromii.

11. Inne kluczowe fakty

Polichromia jest integralną częścią wyposażenia kościoła, harmonizującą z gotyckimi rzeźbami (np. Matka Boska z Dzieciątkiem z ok. 1425–1430 r.) i ołtarzami z XVII wieku.
W 2003 roku kościół, wraz z polichromią, wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (nr ref. 1053), spełniając kryteria III (świadectwo tradycji drewnianej architektury) i IV (wyjątkowe połączenie walorów historycznych, architektonicznych i artystycznych).
Malowidła przetrwały wojny i zubożenie, świadcząc o ciągłości kultu; inspirują artystów, np. Mirona Białoszewskiego (poemat „Stara pieśń nad Binarową”) i Stanisława Wyspiańskiego (szkice).
Technika wykonania: tempera na drewnianym podłożu, z bogatą kolorystyką (czerwień, zieleń, złoto, błękit), tworzącą iluzję przestrzeni.

Historia polichromii w Binarowej ilustruje ewolucję sztuki sakralnej od gotyku po barok, czyniąc kościół unikalnym zabytkiem. Warto odwiedzić świątynię, by zobaczyć te malowidła na żywo – wstęp jest bezpłatny, a parafia oferuje informacje na stronie www.parafiabinarowa.pl.

Szczegółowy opis ołtarzy w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej

Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, posiada bogate wyposażenie sakralne, w tym ołtarze pochodzące głównie z XVII wieku, z elementami gotyckimi z XIV–XV wieku. Ołtarze te są wykonane z drewna, bogato rzeźbione i polichromowane, łącząc style późnorenesansowy i barokowy. Stanowią one integralną część wnętrza, harmonizując z polichromiami ściennymi i stropowymi. Poniżej przedstawiam szczegółowy opis ołtarza głównego oraz ołtarzy bocznych, oparty na historycznych i artystycznych analizach, z uwzględnieniem dat powstania, rzeźb, obrazów oraz innych elementów.

1. Ołtarz główny

Ołtarz główny, zlokalizowany w prezbiterium, jest jednym z najcenniejszych elementów wyposażenia kościoła. Pochodzi z początku XVII wieku i reprezentuje styl późnorenesansowy, wzorowany na ołtarzu głównym z kościoła parafialnego w Bieczu. Jest to konstrukcja drewniana, bogato zdobiona rzeźbami i polichromią, z elementami iluzjonistycznymi imitującymi marmur. Jego wymiary i kompozycja podkreślają centralną rolę w przestrzeni sakralnej.

Centralna figura: Gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, datowana na około 1425–1430 (niekiedy podawana jako XIV wiek). Figura jest pozłacana, z Matką Bożą w szatach zdobionych złotem i koralami u szyi, co podkreśla jej kultowy charakter.
Figury boczne: Po lewej i prawej stronie centralnej figury stoją rzeźby św. Piotra (z kluczem) i św. Pawła (z mieczem), symbolizujące filary Kościoła. Podstawę ołtarza zdobią rzeźby Adama i Ewy (ubranych), podpierające kolumny – alegoria grzechu pierworodnego i odkupienia.
Obrazy i elementy dolne: W podstawie znajdują się obrazy św. Tomasza i św. Dominika, dodające teologicznego wymiaru.
Zwieńczenie: Na szczycie ołtarza po bokach figury św. Wojciecha i św. Stanisława (patronów Polski), a w centrum dynamiczna rzeźba patrona kościoła – św. Michała Archanioła depczącego smoka (Lucyfera). Figura ta jest późniejsza, z mieczem w ręku (waga dusz została usunięta podczas konserwacji przed wpisem na UNESCO w 2003 r., jako nieoryginalna).
Kontekst polichromii: Cała powierzchnia ścian prezbiterium wokół ołtarza jest pokryta polichromiami z XVII wieku, przedstawiającymi 21 scen Męki Pańskiej, otoczone szarymi półkolumnami, pnączami i kiściami winogron, co integruje ołtarz z wnętrzem.

Ołtarz ten pełni funkcję centralnego punktu kultu, podkreślając tematy zbawienia i walki dobra ze złem.

2. Ołtarze boczne w nawie

W nawie głównej znajdują się dwa ołtarze boczne z XVII wieku, również drewniane i polichromowane, bogato zdobione rzeźbami i obrazami. Są one symetrycznie rozmieszczone po bokach łuku tęczowego.

Lewy ołtarz boczny (z obrazem Matki Boskiej Piaskowej): Datowany na XVII wiek, zawiera łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (zwany Piaskowym), ofiarowany w 1656 roku przez króla Jana Kazimierza. Jest to kopia cudownego wizerunku z klasztoru karmelitów „Na Piasku” w Krakowie, o wymiarach 54 x 41 cm, otoczony wotami (np. sznury korali). Po bokach ołtarza stoją gotyckie figury czterech Świętych Dziewic: Barbary, Katarzyny, Doroty i Małgorzaty (lub Łucji w niektórych źródłach), datowane na około 1410 rok – pozostałości XIV-wiecznego ołtarza Czterech Świętych Dziewic. Te płaskorzeźby są jednymi z najstarszych elementów wyposażenia.
Prawy ołtarz boczny: Również z XVII wieku, zawiera rzadko spotykany obraz Maryi-Dziewczynki z rodzicami – św. Joachimem i św. Anną (tzw. Święta Anna Samotrzecia). Poniżej znajduje się obraz Ubiczowanego Chrystusa o twarzy pełnej bólu, a powyżej obraz św. Mikołaja. Przed ołtarzem stoi figura Zmartwychwstałego Chrystusa w koronie, w nietypowych kolorach (pomarańczowym z błękitem).

Oba ołtarze boczne są wzbogacone o elementy dydaktyczne, np. w pobliżu prawego ołtarza na ścianie malowidło „Pokusa” z XVII wieku, przedstawiające kobietę wskazującą dwie drogi życia (do zbawienia lub potępienia).

3. Ołtarze w kaplicy Aniołów Stróżów

Kaplica Aniołów Stróżów, dobudowana w latach 1641–1650 od północnej strony nawy, zawiera dwa ołtarze, które wzbogacają przestrzeń boczną kościoła.

Ołtarz główny kaplicy (XVII wiek): Wykonany z czerwonego drewna, imitujący marmur (choć jest drewniany), przedstawia scenę Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Jest to przykład sztuki snycerskiej z XVII wieku, bogato rzeźbiony.
Ołtarz boczny kaplicy (XIX wiek): Poświęcony św. Antoniemu Padewskiemu, z odpowiednimi rzeźbami i obrazami.
Inne elementy: W kaplicy stoi figura Chrystusa Króla z XVII wieku. Polichromia kaplicy z 1655 roku przedstawia motywy figuralne i ornamentalne, w tym sceny z Nowego Testamentu i widoki ówczesnego Biecza, co integruje ołtarze z dekoracją.

4. Ciekawostki i kontekst historyczny

Ołtarze przetrwały liczne remonty, m.in. po powodzi w 2010–2012 roku, i zostały odrestaurowane przed wpisem na UNESCO.
Elementy gotyckie, jak figury Świętych Dziewic, świadczą o ciągłości kultu od XIV wieku.
Ołtarze pełnią funkcję edukacyjną, wpisując się w koncepcję „Biblii pauperum” poprzez symbolikę rzeźb i obrazów.
Warto odwiedzić kościół, by zobaczyć ołtarze na żywo – wstęp jest bezpłatny, ale darowizny wspierają konserwację.

Ten opis ukazuje ołtarze jako arcydzieła sztuki sakralnej, łączące historię, teologię i rzemiosło artystyczne. Jeśli potrzebujesz więcej szczegółów lub zdjęć, daj znać!

Szczegóły o renowacjach kościoła św. Michała Archanioła w Binarowej w latach 1990-2000

Renowacje kościoła św. Michała Archanioła w Binarowej w latach 1990-2000 były częścią szerszych wysiłków mających na celu przywrócenie świątyni jej pierwotnego wyglądu sprzed zmian wprowadzonych na przełomie XIX i XX wieku, takich jak pokrycie dachów blachą ocynkowaną w 1908 roku, co zniekształciło zewnętrzną sylwetkę budynku. Prace te skupiały się głównie na elementach konstrukcyjnych i pokryciach, przygotowując obiekt do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2003 roku. Poniżej przedstawiam chronologiczny i szczegółowy opis oparty na dostępnych źródłach, w tym dokumentacji parafialnej i zabytkowej. Renowacje te były finansowane m.in. ze środków publicznych i parafialnych, a ich celem było zachowanie autentyczności drewnianej architektury.

1992 rok: Wymiana poszycia dachowego i pierwsze prace restauracyjne

Główne prace: Rozpoczęto kompleksową renowację, w ramach której wymieniono deskowe poszycie dachowe na tradycyjny gont. Było to kluczowe działanie mające na celu przywrócenie oryginalnego wyglądu dachu, który wcześniej (po 1908 roku) pokryto blachą miedzianą lub ocynkowaną, co zmieniło estetykę budynku. Prace obejmowały również wstępne zabezpieczenia konstrukcji zrębowej i elementów drewnianych przed dalszą degradacją.
Kontekst: Te działania były odpowiedzią na wcześniejsze zniekształcenia, takie jak rozbudowa przyziemia wieży w 1892 roku i pokrycie blachą po 1908 roku. Renowacja w 1992 roku stanowiła początek szerszego programu restauracyjnego, który kontynuowano przez całą dekadę.
Wyniki: Przywrócono tradycyjne pokrycie, co poprawiło estetykę i ochronę przed warunkami atmosferycznymi. Prace te nie obejmowały jeszcze wnętrza, skupiając się na zewnętrzu.

Lata 1990-1998: Prace restauracyjne nad przywróceniem pierwotnego wyglądu

Główne prace: W latach 90. XX wieku prowadzono systematyczne działania restauracyjne, mające na celu odwrócenie zmian z początku XX wieku. Obejmowały one m.in. wymianę pokrycia dachowego na gontowe (kontynuacja z 1992 roku) oraz ogólne zabezpieczenie konstrukcji drewnianej. Prace te były częścią długoterminowego planu, który przygotowywał kościół do międzynarodowego uznania.
Kontekst: Renowacje wpisywały się w szerszy trend ochrony drewnianych kościołów Małopolski, promowany przez instytucje takie jak Narodowy Instytut Dziedzictwa. Brak szczegółowych zapisów o konkretnych interwencjach w środku dekady sugeruje, że były to prace etapowe, skupione na konserwacji bieżącej.
Wyniki: Kościół odzyskał bardziej autentyczny wygląd zewnętrzny, co było kluczowe dla późniejszego wpisu na listę UNESCO. Prace te nie spowodowały znaczących zmian w wnętrzu, ale zapewniły stabilność konstrukcji.

1998 rok: Rekonstrukcja kształtu wieży

Główne prace: W 1998 roku przywrócono wieży pierwotny kształt, co obejmowało rekonstrukcję jej zwężającej się ku górze struktury słupowo-ramowej, izbicę (nadwieszoną część) oraz ostrosłupowy hełm. Była to kontynuacja wysiłków z 1992 roku, skupiona na elemencie architektonicznym, który jest najstarszą znaną drewnianą wieżą przykościelną w Polsce (dobudowaną w 1596 roku).
Kontekst: Wieża uległa zniekształceniom podczas wcześniejszych remontów (np. w 1892 roku rozbudowa przyziemia), dlatego rekonstrukcja miała na celu przywrócenie proporcji z XVI wieku.
Wyniki: Wieża odzyskała oryginalną sylwetkę, co znacząco poprawiło walory estetyczne i historyczne kościoła. Prace te zakończyły główny etap renowacji zewnętrznej w latach 90.

Przejście do lat 2000: Wymiana więźby dachowej i dalsze pokrycie gontem

Główne prace: Na początku XXI wieku (ok. 2000 roku, jako kontynuacja prac z lat 90.) wymieniono więźbę dachową (konstrukcję nośną dachu) i pokryto ją gontem. Chociaż to już poza ścisłym okresem 1990-2000, prace te były bezpośrednim przedłużeniem renowacji z lat 90., finalizując przywrócenie pokrycia dachowego.
Kontekst: Te działania były niezbędne do pełnego zabezpieczenia budynku przed wilgocią i degradacją drewna, co przygotowało kościół do wpisu na UNESCO w 2003 roku.
Wyniki: Poprawiono trwałość konstrukcji, co zapobiegło dalszym zniszczeniom. W 2003 roku kościół został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako część grupy drewnianych kościołów południowej Małopolski, co było kulminacją tych wysiłków.

Ogólne uwagi i kontekst

Finansowanie i nadzór: Prace w latach 1990-2000 były nadzorowane przez konserwatorów zabytków, m.in. z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie. Finansowanie pochodziło z funduszy ministerialnych, unijnych (w późniejszych etapach) oraz parafialnych. W 1992 roku rozpoczęto je pod kierownictwem ówczesnego proboszcza, ks. Władysława Oleksiaka (proboszcz w latach 1959–1992), a kontynuowano za jego następców.
Wpływ na obiekt: Renowacje te nie tylko przywróciły autentyczność, ale też zapewniły ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, co było kluczowe po wcześniejszych klęskach, takich jak powódź w 2010 roku (która wymagała kolejnych prac w latach 2010–2012). Brak jest szczegółowych raportów o pracach wewnętrznych (np. polichromii) w tym okresie – skupiono się głównie na zewnętrzu.
Źródła: Informacje pochodzą głównie z dokumentacji parafialnej i stron poświęconych dziedzictwu kulturowemu. Dla pełniejszego obrazu warto skontaktować się z parafią (www.parafiabinarowa.pl) lub Narodowym Instytutem Dziedzictwa.

Te renowacje znacząco przyczyniły się do zachowania kościoła jako perły drewnianej architektury sakralnej. Jeśli potrzebujesz szczegółów o innych okresach lub zdjęciach, daj znać!

Szczegóły renowacji kościoła św. Michała Archanioła w Binarowej po 2000 roku

Renowacje kościoła św. Michała Archanioła w Binarowej po 2000 roku koncentrowały się głównie na konserwacji elementów wyposażenia, naprawach po klęskach żywiołowych oraz utrzymaniu zabytkowego charakteru świątyni, wpisanej w 2003 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Prace te były finansowane z różnych źródeł, w tym funduszy publicznych, wojewódzkich, ministerialnych oraz stowarzyszeń związanych z dziedzictwem kulturowym. Poniżej przedstawiam chronologiczny opis kluczowych interwencji, oparty na dostępnych źródłach historycznych i dokumentach. Informacje te pochodzą z dokumentacji parafialnej, stron instytucji oraz publikacji specjalistycznych – brak jest jednak pełnych raportów dla wszystkich etapów, co jest typowe dla zabytków sakralnych.

Lata 2000–2003: Remont więźby dachowej i przygotowania do wpisu na UNESCO

Główne prace: Na początku XXI wieku (ok. 2000–2003) przeprowadzono remont więźby dachowej (konstrukcji nośnej dachu) wraz z wymianą pokrycia na tradycyjne gontowe. Było to kontynuacją renowacji rozpoczętych w latach 90. XX wieku, mających na celu przywrócenie pierwotnego wyglądu zewnętrznego kościoła po wcześniejszych zmianach (np. pokrycie blachą w 1908 roku). Prace te obejmowały wzmocnienie struktury drewnianej, co zapewniło lepszą ochronę przed wilgocią i degradacją.
Kontekst i powód: Renowacja była częścią szerszego programu ochrony drewnianych kościołów Małopolski, przygotowującego obiekt do wpisu na Listę UNESCO (co nastąpiło w 2003 roku pod nr ref. 1053). Kościół spełniał kryteria III i IV UNESCO, podkreślające unikalną architekturę i polichromie.
Finansowanie: Środki z budżetu parafii i konserwatorów zabytków (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie).
Wyniki: Poprawiono estetykę i trwałość dachu, co zapobiegło dalszym zniszczeniom i przyczyniło się do międzynarodowego uznania świątyni.

Lata 2010–2012: Renowacje po powodzi

Główne prace: W latach 2010–2012 prowadzono prace renowacyjne we wnętrzu kościoła, skupione na likwidacji szkód spowodowanych powodzią w 2010 roku. Obejmowały one m.in. wymianę posadzki, zabezpieczenie elementów drewnianych przed wilgocią oraz drobne naprawy polichromii i wyposażenia. Prace te nie zmieniły znacząco struktury budynku, ale zapewniły jego dalsze użytkowanie.
Kontekst i powód: Powódź w 2010 roku spowodowała zalanie wnętrza, co zagrażało drewnianej konstrukcji i zabytkowym elementom (np. polichromiom z XVI–XVII wieku). Renowacja była pilna, by zapobiec dalszej degradacji.
Finansowanie: Środki z funduszy powodziowych, parafialnych oraz prawdopodobnie ministerialnych (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego).
Wyniki: Kościół odzyskał funkcjonalność, a prace te wzmocniły ochronę przed podobnymi zdarzeniami w przyszłości. Były to ostatnie znaczące interwencje strukturalne po 2000 roku.

2015–2018: Drobne prace konserwatorskie i dofinansowania

Główne prace: W tym okresie kościół otrzymał dofinansowania na mniejsze prace, m.in. w ramach naboru „Ochrona zabytków” w 2015 roku (choć szczegóły dotyczą głównie innych obiektów, Binarowa była w kontekście regionalnym). W 2018 roku parafia otrzymała dotację z Funduszu Kościelnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na prace przy zabytkach. Brak precyzyjnych opisów, ale prawdopodobnie dotyczyły one konserwacji elementów wyposażenia.
Kontekst i powód: Kontynuacja ochrony po UNESCO, z naciskiem na bieżące utrzymanie.
Finansowanie: Dotacje ministerialne (np. 7,00–9,00 tys. zł w podobnych naborach) i fundusze kościelne.
Wyniki: Zapewniono stabilność zabytku, choć bez dużych zmian widocznych dla zwiedzających.

2019: Konserwacja barokowego krucyfiksu

Główne prace: Pod koniec 2019 roku zakończono gruntowną konserwację barokowego krucyfiksu z XVII/XVIII wieku, stanowiącego część wyposażenia kościoła. Prace obejmowały czyszczenie, uzupełnienia ubytków, zabezpieczenie polichromii i przywrócenie oryginalnego wyglądu. Dzięki staraniom proboszcza ks. Bogusława Jurczaka, krucyfiks odzyskał blask.
Kontekst i powód: Element wyposażenia wymagał renowacji ze względu na wiek i naturalne zużycie; prace wpisują się w ochronę dziedzictwa UNESCO.
Finansowanie: Całkowity koszt ok. 19,565 zł, z czego 9,000 zł (niemal 46%) z budżetu Stowarzyszenia LOT „Liga Polskich Miast i Miejsc UNESCO” (Uchwała Zarządu z 27 września 2017 r. o „małych grantach”).
Wyniki: Krucyfiks powrócił do ekspozycji, wzbogacając wartość artystyczną wnętrza.

2021: Konserwacja sakramentarium w zakrystii

Główne prace: W 2021 roku zrealizowano konserwację drewnianego, polichromowanego sakramentarium (szafki na hostie) z XVII wieku, znajdującego się w zakrystii. Prace obejmowały oczyszczenie, uzupełnienie ubytków drewna, odnowienie polichromii oraz zabezpieczenie przed dalszą degradacją.
Kontekst i powód: Sakramentarium, jako element liturgiczny, wymagało ochrony przed wilgocią i insektami; prace były częścią bieżącej konserwacji.
Finansowanie: Dotacja z Województwa Małopolskiego w 2021 roku (kwota niepodana w źródłach, ale typowa dla takich projektów to kilkadziesiąt tysięcy zł).
Wyniki: Przywrócono funkcjonalność i estetykę elementu, co wspiera codzienne użytkowanie kościoła.

2024: Konserwacja feretronu i inne prace

Główne prace: W 2024 roku zakończono prace konserwatorskie, w tym techniczną i estetyczną renowację XVII-wiecznego feretronu (procesyjnego obrazu) z wizerunkami Anioła Stróża i św. Michała Archanioła. Prace obejmowały czyszczenie, uzupełnienia i zabezpieczenia, co pozwoliło na dalsze zachowanie zabytku. Wartość zadania: 750.700 zł.
Kontekst i powód: Część szerszego programu ochrony zabytków w Gminie Biecz; feretron datowany na co najmniej 1669 rok wymagał interwencji ze względu na zużycie.
Finansowanie: Dotacje z Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (wykaz z 2024 roku) oraz inne fundusze gminne i ministerialne.
Wyniki: Kościół zyskał „nową szansę na zachowanie wartości”, jak podkreślono w publikacjach – prace wzmocniły atrakcyjność turystyczną.

Ogólne uwagi

Renowacje po 2000 roku były głównie konserwatorskie, skupione na wyposażeniu (np. krucyfiks, sakramentarium, feretron) i naprawach po powodzi, bez radykalnych zmian architektonicznych. Całkowite koszty przekraczają miliony złotych, z kluczowym wsparciem od instytucji jak UNESCO, Ministerstwo Kultury czy Województwo Małopolskie. Prace te zapewniają ciągłość kultu i turystyki – kościół odwiedza rocznie tysiące osób. Dla pełniejszych szczegółów polecam kontakt z parafią (www.parafiabinarowa.pl) lub Narodowym Instytutem Dziedzictwa, gdyż niektóre dokumenty (np. PDF z pozwoleniami) wskazują na dodatkowe, niepublikowane etapy.

Szczegóły powodzi w 1997 roku

Powódź w 1997 roku, znana jako „Powódź Tysiąclecia” (lub „Powódź Stulecia”), była jedną z największych katastrof naturalnych w historii powojennej Polski. Nawiedziła południową i zachodnią część kraju, a także Czechy, wschodnie Niemcy (Łużyce), Słowację i Austrię. Była spowodowana intensywnymi, długotrwałymi opadami deszczu w lipcu 1997 roku, które doprowadziły do gwałtownego wezbrania rzek, zwłaszcza w dorzeczu Odry i górnej Wisły. Powódź ta miała charakter dwóch fal: pierwszej w dniach 4–10 lipca (głównie dorzecze Odry) oraz drugiej w dniach 18–22 lipca (dodatkowe opady pogorszyły sytuację). Poniżej przedstawiam szczegółowy opis, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu Binarowej i powiatu gorlickiego, w oparciu o dostępne źródła historyczne.

Przyczyny powodzi

Opady deszczu: Powódź wywołana została przez niż atmosferyczny znad Morza Śródziemnego, który przyniósł masy wilgotnego powietrza. W dniach 4–10 lipca opady wyniosły miejscami 300–600 mm (więcej niż roczna norma w niektórych regionach), co spowodowało gwałtowny przybór wód w rzekach. Druga fala opadów (18–22 lipca) dodatkowo pogorszyła sytuację, z sumami opadów dochodzącymi do 200–300 mm.
Geografia i czynniki ludzkie: Dorzecza Odry i Wisły były szczególnie podatne ze względu na górzysty teren (Sudety, Beskidy), gdzie woda spływała szybko. Brak odpowiedniej infrastruktury przeciwpowodziowej (wały, zbiorniki retencyjne) oraz urbanizacja pogorszyły skutki. W Polsce fala powodziowa na Odrze przekroczyła historyczne maksima o 2–3 m.

Przebieg powodzi

Pierwsza fala (4–10 lipca): Zaczęła się w Czechach i południowej Polsce. Zalane zostały m.in. Kłodzko, Nysa Kłodzka, Prudnik i Złoty Potok. 6 lipca woda zalała pierwsze wsie i miasteczka w Polsce. W dorzeczu Odry fala osiągnęła kulminację, zalewając Opole, Racibórz i Wrocław (poziom Odry we Wrocławiu przekroczył 10 m).
Druga fala (18–22 lipca): Dodatkowe opady spowodowały ponowne wezbrania, zalewając kolejne obszary, w tym części dorzecza Wisły. W Małopolsce woda zagroziła Krakowowi (poziom Wisły osiągnął 9,57 m, ale miasto uratowały wały i worki z piaskiem), zalewając m.in. Oświęcim, Nowy Sącz i okolice.
Skala w Polsce: Zalanych zostało około 2600 miejscowości (1350 całkowicie, 1250 częściowo), ewakuowano ponad 162 000 osób. Zginęło 56 osób (w tym 55 w Polsce), utonęły tysiące zwierząt. Woda zniszczyła 700 tys. mieszkań, 843 szkoły, 4600 km dróg, 2000 km torów kolejowych i 680 tys. ha gruntów rolnych.

Skutki materialne i ludzkie

Straty finansowe: W Polsce oszacowano na około 12 mld zł (ok. 3,5 mld USD w tamtym czasie), co stanowiło 2% PKB. Zniszczono lub uszkodzono 45 tys. budynków mieszkalnych, 100 mostów i liczne zakłady przemysłowe.
Pomoc i reakcja: Rząd uruchomił akcję ratunkową z udziałem armii, straży pożarnej i wolontariuszy. Polska otrzymała pomoc międzynarodową (m.in. z UE, USA, Niemiec). Powstały fundusze pomocowe, a w 1998 r. uchwalono program odbudowy. Katastrofa przyspieszyła budowę zbiorników retencyjnych (np. Racibórz Dolny).
Długoterminowe skutki: Trauma dla mieszkańców, zmiany w polityce przeciwpowodziowej. Powódź stała się symbolem solidarności narodowej – akcje charytatywne zebrały miliony zł.

Wpływ na Binarową i powiat gorlicki

Na podstawie dostępnych źródeł historycznych i relacji, powódź w 1997 roku nie miała znaczącego wpływu na Binarową ani kościół św. Michała Archanioła. Obszar powiatu gorlickiego (w tym Binarowa, położona w Beskidzie Niskim, w dorzeczu Ropy – dopływu Wisłoki) nie jest wymieniany wśród najbardziej dotkniętych regionów. Główny impakt w Małopolsce koncentrował się na zachodniej części województwa (Kraków, Oświęcim, Kłodzko), gdzie wezbrały Wisła i jej dopływy, ale wschodnie obszary, jak Gorlickie czy Sądecczyzna, doświadczyły mniejszych podtopień lub w ogóle ich uniknęły. W relacjach z 2010 roku (kiedy kościół w Binarowej został zalany) porównywano skalę do powodzi z 1958 roku, a nie 1997, co sugeruje, że ta ostatnia nie była tu katastrofalna. Brak jest archiwalnych zapisów o uszkodzeniach zabytku w Binarowej w 1997 roku – w przeciwieństwie do powodzi w 2010, która spowodowała zalanie świątyni i wymusiła renowacje.

Jeśli chodzi o szerszy kontekst Małopolski, powódź dotknęła ok. 70% województwa w mniejszym stopniu niż Odra (zalane gospodarstwa, drogi), ale bez tak dramatycznych scen jak we Wrocławiu. Dla porównania, w 2001 roku powiat gorlicki (w tym Binarowa) został dotknięty inną powodzią, co potwierdzają listy miejscowości uprawnionych do pomocy (Dz.U. 2001 nr 95 poz. 1046), ale to odrębne wydarzenie.

Powódź 1997 roku pozostaje traumą dla wielu Polaków, inspirując filmy dokumentalne i książki (np. „Kroniki Katastrof” czy relacje w mediach). Jeśli potrzebujesz szczegółów o innym aspekcie lub porównaniu z 2010 rokiem, daj znać!

Szczegóły powodzi w 2010 roku w Binarowej

Powódź w Europie Środkowej w 2010 roku była jedną z największych katastrof naturalnych w regionie w XXI wieku, dotykającą m.in. Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Austrii, Ukrainy i Serbii. W Polsce, w tym w województwie małopolskim i miejscowości Binarowa (powiat gorlicki), miała charakter dwóch fal powodziowych: pierwszej w drugiej połowie maja (14–18 maja) oraz drugiej na początku czerwca (1–2 czerwca, z kulminacją w niektórych miejscach 3–4 czerwca). Była spowodowana intensywnymi, długotrwałymi opadami deszczu, które doprowadziły do gwałtownego wezbrania rzek i potoków, przekraczając poziomy z poprzednich powodzi (np. tysiąclecia w 1997 roku). W Polsce zalała około 554 000 hektarów w 2157 miejscowościach, ewakuowano ponad 30 000 osób, przerwano liczne wały przeciwpowodziowe, a straty materialne przekroczyły 10 mld zł; śmierć poniosło 25 osób. W Małopolsce dotkniętych zostało 70% obszaru województwa, zalano lub podtopiono 6200 gospodarstw, ucierpiało ok. 12 tys. osób, uaktywniło się 334 osuwiska niszczące 402 budynki, a ewakuowano co najmniej 4000 osób. W regionie zalano m.in. Kraków (poziom Wisły 957 cm), Oświęcim (zagrożenie dla muzeum Auschwitz-Birkenau), Jasło, Grybów, Gorlice i Muszynę; przerwano wały w Szczurowej i Szczucinie.

Powódź w Binarowej – daty i przyczyny

W Binarowej powódź nasiliła się podczas drugiej fali, w czerwcu 2010 roku, konkretnie w dniach 3–4 czerwca (po nocnych ulewach). Główną przyczyną było wezbranie potoku Sitniczanka, który w ciągu kilku minut zamienił się w rwącą rzekę na skutek gwałtownych opadów deszczu. Woda zalała liczne gospodarstwa, budynki mieszkalne i drogi, w tym drogę wojewódzką nr 980; ewakuowano mieszkańców przy użyciu łodzi. Była to część szerszego kryzysu w Sądecczyźnie i powiecie gorlickim, gdzie powódź przewyższyła rozmiary z 1958 roku.

Skutki dla kościoła św. Michała Archanioła

Drewniany kościół św. Michała Archanioła (z ok. 1500 roku, wpisany na Listę UNESCO w 2003 roku) został poważnie zalany wodą opadową na wysokość 20–30 cm (w niektórych relacjach prawie pół metra). Zalanie destabilizowało podłoże i naruszyło konstrukcję budynku, choć wstępne badania wykluczyły ryzyko zawalenia. Szczegółowe uszkodzenia obejmowały:

Posadzka i podłoże: Pofalowana i wybrzuszona, zapadająca się o 5–10 cm; deski rozeszły się na kilka centymetrów; powstały dziury o głębokości ok. 40 cm; konieczność usunięcia posadzki i wyboru ziemi na głębokość niemal 1 metra.
Wyposażenie wnętrza: Uszkodzony obraz Matki Boskiej w bocznej nawie (wymagający natychmiastowej konserwacji); główny ołtarz się osunął; w zakrystii górne belki rozeszły się o 30 cm; zalane księgi parafialne z połowy XIX wieku (suszenie każdej strony osobno).
Otoczenie kościoła: Zalane mułem, połamanymi krzakami i śmieciami; zniszczone ogrodzenie.

Podczas prac odkryto archeologiczne znaleziska: pochówki z XV wieku, naczynia ceramiczne z XIV wieku (z okresu poprzedzającego budowę kościoła), monety z XVII wieku oraz skrytkę pod ołtarzem z ludzkimi szczątkami, rozbitym kieliszkiem i kością z kurczaka (prawdopodobnie pozostałości po XIX-wiecznych pracach).

Konsekwencje i działania po powodzi

Powódź spowodowała natychmiastowe zakaz wstępu do kościoła; msze odprawiano przy ołtarzu polowym na zewnątrz. Konieczne były badania geologiczne, wbicie klinów pod filary, sprzątanie, osuszanie i remont, który potrwał co najmniej kilka dni, a pełna renowacja wnętrza – do 2012 roku. Prace wymagały uzgodnienia z konserwatorem zabytków ze względu na status UNESCO; poszukiwano dofinansowania od marszałka województwa, konserwatora, programów unijnych i ministerialnych. Paradoksalnie, katastrofa umożliwiła pozyskanie funduszy na renowację, co pozwoliło przywrócić świątyni blask. W szerszym kontekście, powódź w Małopolsce doprowadziła do zniszczenia 70 budynków, uszkodzenia 823 innych, zanieczyszczenia ponad 6000 studni, awarii sieci wodociągowych i oczyszczalni ścieków; region wymagał długotrwałej odbudowy, w tym umacniania wałów i usuwania osuwisk. Polska otrzymała międzynarodową pomoc, m.in. z UE, Rosji i krajów bałtyckich.

Dzwonnica i dzwony w Parafii Świętego Michała Archanioła w Binarowej

Parafia Świętego Michała Archanioła w Binarowej, zlokalizowana w województwie małopolskim, obejmuje zabytkowy drewniany kościół z około 1500 roku, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dzwonnica i dzwony stanowią ważny element otoczenia świątyni, pełniąc funkcję praktyczną (wzywanie na nabożeństwa) oraz historyczną. Poniżej przedstawiam szczegółowy opis oparty na dostępnych źródłach, z uwzględnieniem historii, budowy, ciekawostek oraz rozbieżności w opisach.

1. Dzwonnica

Dzwonnica w Binarowej to odrębna konstrukcja murowana, stojąca w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła, w jego otoczeniu wśród starych drzew. Nie jest integralną częścią budynku świątyni, w przeciwieństwie do drewnianej wieży kościoła z 1596 roku (słupowo-ramowej, dobudowanej od zachodu do nawy, z kruchtą w przyziemiu i pokrytej gontem).

Historia i daty budowy: Zbudowana pod koniec XIX wieku, konkretnie w 1898 roku (niekiedy podawana jako 1901 rok w źródłach turystycznych). Powstała w stylu neogotyckim, jako uzupełnienie dla drewnianego kościoła. Remontowana była w 1956 i 1997 roku, co obejmowało prawdopodobnie prace konserwatorskie związane z murami i pokryciem.
Opis i materiały: Jest to murowana, dwuprzelotowa dzwonnica parawanowa (typowa dla kościołów drewnianych, gdzie dzwony wiszą w otwartej konstrukcji przypominającej parawan). Faktura murów to tynkowo-ceglana, co nadaje jej charakterystyczny, kontrastujący z drewnianym kościołem wygląd. Struktura jest solidna, zaprojektowana do pomieszczenia kilku dzwonów.
Ciekawostki:
- Dzwonnica kontrastuje stylistycznie z gotyckim kościołem – murowana i neogotycka, podczas gdy świątynia jest drewniana i późnogotycka. To przykład XIX-wiecznych dobudówek, typowych dla wiejskich parafii w Małopolsce, mających na celu oddzielenie dzwonów od drewnianej konstrukcji dla bezpieczeństwa (np. przed pożarami).
- W 1997 roku, podczas remontu, dzwonnica była częścią szerszych prac konserwatorskich, które przygotowywały kościół do wpisu na UNESCO w 2003 roku.
- Otoczenie dzwonnicy obejmuje drewniany płot z XIX wieku, co tworzy malowniczy kompleks zabytkowy.
- W niektórych relacjach turystycznych dzwonnica jest opisywana jako „neogotycka z początku ubiegłego stulecia”, co podkreśla jej relatywnie „młodą” historię w porównaniu do 500-letniego kościoła.

2. Dzwony

W dzwonnicy mieszczą się trzy dzwony, choć w niektórych źródłach wspomina się o czterech, z najstarszym gotyckim umieszczonym nie w dzwonnicy, lecz w drewnianej sygnaturce (małej wieżyczce) na dachu kościoła. Ta rozbieżność wynika prawdopodobnie z różnych interpretacji historycznych – gotycki dzwon mógł być przeniesiony. Dzwony są wykonane z brązu, odlane w różnych okresach, i służą do wzywania wiernych na msze, święta oraz w chwilach zagrożenia (np. burze).

Dzwon św. Michał:
- Opis i historia: Największy dzwon, waży 300 kg. Poświęcony patronowi parafii, św. Michałowi Archaniołowi. Odlany prawdopodobnie w 1947 roku (według niektórych źródeł), co czyni go powojennym uzupełnieniem.
- Ciekawostki: Jego masa i dźwięk dominują w dzwonieniu, symbolizując walkę dobra ze złem (motyw archanioła depczącego smoka, obecny też w rzeźbie w kościele). Używany podczas głównych uroczystości, np. odpustu parafialnego 29 września.
Dzwon gotycki:
- Opis i historia: Najstarszy, datowany na XV wiek (ok. 1415–1500), z minuskułowym (małymi literami) napisem w języku łacińskim lub polskim (dokładna inskrypcja nie jest szeroko opisana). Prawdopodobnie wisiał początkowo na drewnianej wieży kościoła z 1596 roku, a później przeniesiony do dzwonnicy lub sygnaturki.

Ciekawostki: To jeden z najstarszych zachowanych dzwonów w Małopolsce, świadczący o ciągłości parafii od XIV wieku. Minuskułowy napis jest rzadkością w gotyckich dzwonach, co czyni go unikalnym artefaktem. W niektórych źródłach podawany jako wiszący w sygnaturce na dachu (małej wieżyczce z dzwonkiem do sygnalizowania godzin), co mogłoby chronić go przed wibracjami większych dzwonów. Używany sporadycznie, by uniknąć uszkodzeń – jego dźwięk jest delikatniejszy i historyczny. Relacje audio z dzwonienia (np. na YouTube) pokazują, jak brzmi podczas procesji Bożego Ciała, co podkreśla jego rolę w tradycjach lokalnych.
Dzwony Maria Królowa Polski i św. Józef:
- Opis i historia: Oba odlane w 1960 roku w ludwisarni Jana Felczyńskiego w Przemyślu. Maria Królowa Polski waży 150 kg, św. Józef – 90 kg. Są to dzwony współczesne, dodane po II wojnie światowej, gdy parafia uzupełniała wyposażenie.
- Ciekawostki: Nazwy odwołują się do polskich patronów – Maria Królowa Polski to tytuł Matki Bożej, związany z kultem maryjnym w parafii (obraz Matki Bożej Piaskowej). Św. Józef symbolizuje opiekę nad rodziną, co pasuje do wiejskiej społeczności. Odlane w Przemyślu, co łączy je z tradycją ludwisarską w Polsce. W dzwonieniu tworzą harmonię z większym dzwonem, a ich lżejsza masa pozwala na częstsze użycie.

3. Ogólne ciekawostki

Dzwony w Binarowej przetrwały wojny i powodzie (np. 2010 roku), co świadczy o ich trwałości. Gotycki dzwon jest reliktem z czasów lokacji wsi w 1348 roku przez Kazimierza Wielkiego.
W tradycji lokalnej dzwony biją podczas procesji (np. Boże Ciało), co jest nagrywane i udostępniane online, pokazując ich żywą rolę w kulturze.
Rozbieżności w źródłach (dzwon gotycki w dzwonnicy vs. sygnaturce) mogą wynikać z przeniesień podczas remontów – warto odwiedzić parafię, by zobaczyć na własne oczy (kontakt: www.parafiabinarowa.pl).

Jeśli planujesz wizytę, dzwony słychać najlepiej podczas niedzielnych mszy o 7:00, 9:00, 11:00 i 16:00.

4. Szczegóły inskrypcji na gotyckim dzwonie w kościele św. Michała Archanioła w Binarowej

Gotycki dzwon w parafii Świętego Michała Archanioła w Binarowej jest jednym z najstarszych elementów wyposażenia świątyni, datowanym na XV wiek (ok. 1415–1500 r.). Jest to brązowy dzwon o niewielkich rozmiarach, pierwotnie prawdopodobnie wiszący na drewnianej wieży kościoła dobudowanej w 1596 r., a później przeniesiony do murowanej dzwonnicy parawanowej z 1898 r. Stanowi on relikt z czasów, gdy parafia była już dobrze ukształtowana – wieś Binarowa została lokowana w 1348 r. przez Kazimierza Wielkiego, a pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1415 r. Dzwon jest częścią zestawu trzech (lub czterech, w zależności od źródeł) dzwonów w dzwonnicy, obok św. Michała (300 kg), Marii Królowej Polski (150 kg) i św. Józefa (90 kg) z 1960 r.

5. Charakterystyka inskrypcji

Inskrypcja na dzwonie jest opisana w źródłach jako minuskułowa, czyli wykonana małymi literami gotyckimi (minuskułami), co jest charakterystyczne dla dzwonów z okresu późnego gotyku w Małopolsce. Minuskuły to forma pisma gotyckiego, w której litery są małe, zaokrąglone i połączone, w odróżnieniu od majuskuł (wielkich liter). Taka technika była powszechna w XV wieku dla inskrypcji na dzwonach, często zawierających modlitwy, imiona świętych lub daty. Język inskrypcji jest prawdopodobnie łaciński, co było standardem dla zabytków sakralnych tego okresu, choć niektóre źródła sugerują możliwość polskiego lub mieszanego.

Niestety, dokładny tekst inskrypcji nie jest powszechnie udokumentowany w dostępnych źródłach historycznych i internetowych. W opisach, takich jak na Wikipedii czy w publikacjach o dziedzictwie, wspomina się jedynie o jej istnieniu jako „minuskułowego napisu”, bez cytowania pełnego brzmienia. Badania ludwisarskie (dzwonnicze) z Galicji, w tym prace Lewickiego czy inwentarze zabytków, wymieniają podobne inskrypcje na innych dzwonach z XV w., np. „maria ich rufe dich” (niem. „Maryjo, wzywam cię”) lub fragmenty z krzyżem i literami „HO” (odwrócone, jako „OH” – możliwe „Ora pro nobis” lub podobne). Jednak dla dzwonu binarowskiego brak jest precyzyjnego cytatu – może to wynikać z trudności w odczycie (napisy na dzwonach są często zużyte) lub braku szczegółowych publikacji.

6. Kontekst historyczny i znaczenie

Pochodzenie: Dzwon powstał w okresie, gdy poprzednia świątynia spłonęła pod koniec XV w., a nowa została wzniesiona ok. 1500 r. Prawdopodobnie pochodzi z lokalnego warsztatu ludwisarskiego w Małopolsce, gdzie minuskułowe napisy były popularne w drugiej połowie XV w.
Funkcja: Służył do wzywania wiernych, sygnalizowania godzin lub ostrzegania przed zagrożeniami (np. burzami). W tradycji katolickiej inskrypcje na dzwonach miały charakter modlitewny, często wzywający Maryję lub świętych.
Zachowanie: Przetrwał wojny, powodzie (w tym 2010 r.) i remonty dzwonnicy w 1956 i 1997 r. Jest używany sporadycznie, by uniknąć uszkodzeń, co podkreśla jego wartość historyczną.
Ciekawostki:
- Jako jeden z najstarszych dzwonów w regionie, świadczy o ciągłości kultu od XIV w. Podobne minuskułowe inskrypcje znajdują się na dzwonach w innych małopolskich kościołach, np. w Gruszowie czy Rozłazinie, gdzie teksty są religijne i często z błędami ortograficznymi z epoki.
- W nagraniach dzwonienia (np. na YouTube) jego dźwięk jest delikatny, kontrastujący z większymi dzwonami.
- Brak dokładnego tekstu inskrypcji może być okazją do badań – sugeruję kontakt z parafią (www.parafiabinarowa.pl) lub Narodowym Instytutem Dziedzictwa, gdzie mogą być archiwalne zdjęcia lub odczyty.

Jeśli inskrypcja zostanie udokumentowana w przyszłości, uzupełni wiedzę o tym unikalnym zabytku UNESCO.

Zachęcamy do przyjazdu i do obejrzenia Parafii Świętego Michała Archanioła w Binarowej.

Parafia Świętego Michała Archanioła w Binarowej to miejsce, które naprawdę warto zobaczyć – nie tylko dla miłośników historii, ale dla każdego, kto ceni piękno, spokój i niepowtarzalny klimat.

To tu znajduje się jeden z najcenniejszych drewnianych kościołów w Polsce, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jego wnętrze zachwyca misternymi polichromiami, bogatym wyposażeniem i atmosferą, której nie da się opisać słowami – trzeba ją poczuć na własnej skórze.

Wizyta w Binarowej to doskonały pomysł na spokojną, inspirującą wycieczkę – idealną na weekendowy wypad lub rodzinne odkrywanie lokalnych skarbów. To miejsce emanuje historią, kulturą i duchowością, a jednocześnie daje chwilę wytchnienia od codzienności.

Przyjedź i przekonaj się sam, dlaczego Binarowa od lat zachwyca turystów z Polski i świata. To podróż, która zostaje w pamięci na długo.

Zwiedzanie kościoła

W wyniku współpracy Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Michała Archanioła w Binarowej oraz Małopolskiej Organizacji Turystycznej nasz kościół jest udostępniony do zwiedzania w następujących godzinach:

Środa: 9.00 – 17.00*; Czwartek: 9.00 – 18.00*; Piątek: 9.00 – 18.00*; Sobota: 9.00 – 18.00*; Niedziela: 12.00 – 17.00*

W czasie Mszy św. i nabożeństw nie można zwiedzać kościoła.

* Przerwa obiadowa w godz: 13.00 – 13.30.

Kontakt z Panią Przewodnik pod numerem telefonu komórkowego: 692-385-244.

Anna Skoczylas i Janusz Panak
Binarowa, listopad 2025